3. dîroka efsûnê ya li amerîkaya bakur - beşa sêyem: ''zagona rappaportê''



di sala 1790an de, seroka panzdehmîn a macusayê, emily rappaport, ji bona ku civakên efsûnê û derîefsûnê (no-maj) bi tevahî ji hev cihe bike zagonek derxist. sedema vê zagonê, binpê kirina mewzûata navneteweyî ya veşarî, û ji aliyê konfederasyona navneteweyî ya efsûnkaran ve bi awayekî biçûkxistî şermezarkirina macusayê bû. ev binpê kirin ji ber ku ji nav macusayê hatibû, vê pirsgirêkê hêj aloztir kir.



kurt û kurtasî, xwediya vê bobelatê, keça berpirsiyarê gencîne û dragotê bû (dragot, yekeya diravê ya civaka efsûnkar a amerîkayê ye. ji navê berpirsiyartiyê jî diyar dibe ku hevbihayê wezîra gencîneyê ye). aristotle duwazdehdar, karê xwe pir baş bi rê ve dibir lê keça wî çiqas xweşik be ewqas jî tiredînek bû. di ilvermonyê de xwendekareke xerab bû û dema ku pileyê bavê wê bilind bûbû li malê dijiya û kêm caran efsûn dikir. bi piranî bi por, aheng û cilên xwe re mijûl dibû.



li rojeke, di pîknîkekî herêmî de dorcus duwazdehdar, derîefsûnekî bi navê bartholomew bareboneê re dil berda. dorcus nizanibû ku bartholomew ji malbateke derîefsûn bû. di nav malbatê wî de hêza efsûnê tunebû lê baweriyên xwe bi hebûna efsûnê dianiyan û bawer dikir ku tevahiya efsûnkar û cadûyan xerab bû.



dorcusê ku haya wê ji ti tiştê tunebû, baweriyê xwe bi hestên bartholomewê anî bû. di encama pirsên xoşewîstê xwe de hem navnîşanê veşartî ya macusayê hem jî yê ilvermonyê jê re got, ji bilî vê di derheqa konfederasyona navneteweyî ya efsûnkaran û rê û rêçên veşartin û parastinê ya civaka efsûnê de jê re agahî da.



bartholomew, bi saya dorcusê ve hemû agahiyên ku jê re pêwist bû bi dest xist û asaya dorcusê ku jê re efsûnên ahengî çêdikir, vê jî dizî. vê asayê, nîşana çapemeniyê da. pişt re, ji ber ku efsûnkar û cadûyan bidarizînin, hevalên xwe yên çekdar kom kir û li pey wan ketin. bartholomew, belavokên ku di ser wan de civîngehên efsûnkar û cadûyan nîşan dida, çap kir. derîefsûnên bibandor re nameyan şand û ji nava wan hin kesan di derheqa civîngehan de dest bi lêgerînan kirin. bartholomew barebone, dixwest ku di amerîkayê de cadûtiyê derxîne holê, di eslê xwe de komeke govan ên derîefsûnê wek efsûnkarên macusayê hesiband û li ser wana gule berda. axirî kes nemir lê belê piştî vê bûyerê bartholomew hat xistin girtîgehê û hat bêgiram kirin. macusayê ku ji ber bêhişiya dorcusê ve ketibû tengasiyê, bi saya girtinê bartholomewê ve dilfireh bû.



bartholomew, ew danezaniyan ku di herêmeke fireh de belav kiribû çend heb rojname giringî pê dan û wêneya asayê ya dorcusê, gava ku bê hejandin wek bandora “zîtika kerê” dide dan çap kirin. avahiya macusayê ew qas bal kişandibû ser xwe ku, di dawiyê de pêwistî bar kirinê bûbû. serok rappaport, niştineke ji giştî re vekirî de di mijara agahiyên ku ji aliyê dorcusê ve belav bûbû de bawer nedikir ku ew kesên ku ji hin tiştên agahdar bûne ji hişê wan hatine jêbirin. çiziran ew qas mezin û bikitekit bû ku, bi salan bandora wî pê hat hisîn.



di civaka efsûnkaran de gelek kes çendî ji bo ku dorcus heta dawiya emrê xwe bi girtîbûnê an jî bi dardekirinê re were ceza kirin çalakiyan kiribin jî, tenê saleke xwe di girtîgehê de bihurand. ligel rezîlbûn û trawmayê tevlî civakeke pir ciyawaz bû û di rojên xwe yên înziwayê de hevalên wê yên herî nêz tûtiyê wê û awêneyek bû.



şaşitiya dorcusê, rê li ber sepîna zagona rappaportê vekir. zagona rappaportê, di navbera derîefsûn û civakên efsûnkar de veqetîneke misoger raber dikir. êdî bi derîefsûnan re hevalbûn an jî zewicîn ji efsûnkaran re qedexe bû. cezaya hevalbûna bi derîefsûnan re pir giran bû. têkiliya bi derîefsûnan re qasî ku pêdiviya rojane ve zêfîndar bû.



zagona rappaportê, cihêtiya civaka efsûnkar a amerîkayî û ya li ewrûpayê zêdetir kir. dinyaya kevn de, her tim di navbera hikûmetên derîefsûn û hevbihayên yê efsûnî de heta radeyeke têkilî û hevkariya veşarî çêdibû. di amerîkayê de macusa, bi tevayî ji hikûmeta derîefsûnê serbixwe bû. li ewrûpayê efsûnkar û cadûyan, dikarîbûn bi derîefsûnan re bizewiciyana û hevaltî bikirana.



li amerîkayê her ku diçû derîefsûnan wekî dijmin dihatin dîtin. kurtasî, zagona rappaportê, civaka efsûnkar ya amerîkayî, ya ku jixwe ji rûyê civaka derîefsûn ê gelekî biguman tengasî dikişand, bêgav ma ku hîn bêhtir dakeve binê erdê.



a tirkî: Here lînkê