Kategoriyan hilbijêre;

Tenê yên kurdî?:

Pêşîn yên:

Agahî: dema 2 an jî zêdetir kategorî hatin hilbijartin, bila mijar wan hemû kategoriyênku te bijartine, bihewîne an hema tenê yek ji wan kategoriyan bihewîne jî bes e?
Hemû an hema kîjan be:


    13 mijar û 22 peyam
    elî herîrî - tirşik
    elî herîrî
    (4) (1) (5)
    di mijarê de bigere

    1. Elî Herîrî (anku, 'Elî Herîrî an jî E'lî Herîrî (1009/10-1077/78) nivîskarekî klasîk ê kurd e. Li gor rojhilatnas û kurdologê rus alexander jaba Elî Herîrî di sala 400'î ya koçî (1009/1010'ê zayînê) de li gundê Herîrê ku girêdayî Şemdînanê ji dayik bûye. Li gor Jaba Elî Herîrî yek ji kevintirîn helbestvanên kurdî ye. Elî Herîrî bêgoman yek ji helbestvanên pêşî yê kurmancî ye. Dîsa li gor heman jêderê Elî Herîrî di sala 470'yî ya hicrî de (ku teqabilî 1070'yê zayînî dike) rehma xwedê kiriye.



    Dîsa wisa diyar e ku lêkolînên rojhilatnasa ferensewî joyce blau tekûztir in. Li gor Alexander Jaba Elî Herîrî sala 1425'an ji dayik bûye û sala 1495'an jî çûye ser dilovaniya xwe. Dîwana wî li Kurdistanê tê nasîn. Hinek helbestên Elî Herîrî ji aliyê rojhilatnasê almanalbert sosin û rojhilatnasê sovyetî m.b. rudenko ve hatin weşandin.



    06.12.2013 22:16 | xwelî li ser

    2. helbesteke wî:



    têt



    dilê mehzûn kefaret bêt ke êm şeb taze mihman têt

    be mizgînî beşaret bit ke mîhman canê canan têt

    ke mîhman canê canane le ser cavê me mihmane

    be mala cumleê xane ke şahê cumleê xan têt

    were ey şahidê şêrîn ji eşqa te dil êxsîrin

    be can menzilgehê mîrin telebkarî ke sultan têt

    telebkarin dil araîm medîm yarin bû yî şaîm

    le bejna ‘er’erin daîm sîyeh mar lê be colan têt

    sîyeh maran kire seyran le cotê şubhetê cîran

    ku xas û ‘am bibûn heyran le cîran ‘enber efşan têt

    du zulfên ‘enber efşan in du le’lên şekeristanin

    ‘eqîq û durr û mercan in le hewzan abê heywan têt

    ‘ecêb bir ke mirarî tê le sedde qewsê tarî tê

    sîyeh pencên xumarî tê ji mexmûran du eslan têt

    ji mexmûran tu mexmûrî be cî hişt ‘eqreba jûrî

    tewafa beytê me’murî le burcan xûn be sîran têt

    ‘eqarib hat û bê hed hat le wê burca zeberced hat

    vebala qewsê eswed hat le tilbey mahî taban têt

    le heyva kewçêrîn kamil ve ehlan ra nehiştin dil

    û cumle da sefên sunbul le hinda vê gulîstan têt

    gulîstana xuda riste le çar etraf dilan xuste

    binefş û nêrgiza mest e cinisrê le’l û reyhan têt

    reyahîn sosin û werdin le şêx elîyê xerîb ferd in

    weristê ehmer û zerdin herû sed car bi efxan têt

    ji efxanan nemayim têr du’a goyê te ez bê vir

    bebête şer du esleh dîr ‘heta vî qasidî can tê

    bebîne rû şemalînê were hindavî balînê

    ji dest ahan û nalînê çe reng feryad ji esman têt

    be feryad û be hewar e ji dest ahan min ew kare

    me lazim bendeê jar e ji seyyidî çe ferman têt

    seyyidî heq nezer vêra di îqlîman ilim gêra

    qitara gewheran vêra ji nêv kana bedexşan têt



    elî herîrî



    12.09.2014 12:50 | xwelî li ser

    3. celadet elî bedirxan li ser Herîrî wiha nivîsiye: ‘’Di nav şaîrên kurdmanc de yên ko piştî îslamiyetê rabûne û bi kurdmancî nivîsandine; ê pêşîn Elî Herîrî ye. (Xwedê rehmeta xwe lê erzan bike û heke di ser bihuştê re,bihuşteke din,bihuşteke bijarte heye cih û meqamê wî tê de çeke.) Li gora ko me bihîstiye gundê wî Herîr, di welatê soran de ye û Elî bi xwe sorî ye. Lê melayê jaba dibêje ko herîr di welatê şemdînan de ye. ‘’



    15.09.2014 12:26 | xwelî li ser

    4. Kurdnasê ji Ûris, alexander jaba, di pirtûka xwe ya bi navê ‘ Recuil de notices et recits kurdesê ‘ de nivîsiye: ‘’ Helbestkarê kurdan ê pêşîn, Elî Herîrî bûye. Ew li gundê Herîrê, nehiyeya Şemzînan, sinceqa Hekariyê, sala 400’ê Hîcrê(sala 1009-1010) ji dayîk bûye û sala 470’hîcrê(1078) çûye rehmetê û hem ali wê dere jî hatiye veşartin’’ . Jaba nivîsiye, ‘’ Dîwaneke Elî Herîrî ya helbestan û beytan li kurdistanê meşûr û merûf e.’’ Prof.qanatê kurdo ji bo destxistina vê dîwana helbestan û beytan dibe: ‘’ Sed caran heyf û mixabin, ku heta niha ez hay jê nîn im dîwana wî li kê derê ye, li cem kê ye û li kîjan ciyî destnivîsa wî bi dest dikeve.



    15.09.2014 12:29 | xwelî li ser

    5. Li gora xebatên Seccadî jî Herîrî bi kurmancî nivîsandiye û di sala 1425a de ji dayîk bûye û di sala 1490î de çûye ser dîlovaniya xwe. qanatê kurdo jî di pirtûka xwe yî tarîxa edebiyata kurdî de dibe ku Elî Herîrî kurmanc e.

    Lêbelê kamûran bedîrxanê rehmetî di nivîsa bi sernavê fêrbûna xwendina kurdî de nivîsiye giva Elî Herîrî soran bûye. Lê bedirxan qet helbesteke Herîrî, ne bi zaraveyê soranî ne jî bi kurmanciya jorîn di pirtûka xwe de çap nekiriye,nehanîtiye ber çavên xwendevanên xwe.

    Her çiqas celadet elî bedirxan û Qanatê Kurdo li kurdistanê helbestên Herîrî bi dest nexistibin jî Kurdnasê alman albert sosin û Kurdnasê sovyetî m.b rudenkov çend helbestên Herîrî weşandine.





    Ji xebatên Albert Sosin beşek:

    ‘’ Ger hûn bibinin nale eşq

    Tenê li bom zarî dikin

    Her kes bizanêt halê eşq

    Bi hîlê dijwarî dikin ‘’

    . . . . .

    ‘’ Mest û şerap kendavê

    Êsîr û bendêt vê şeve

    Ger wesfê yarê ez bibêm

    Hûn terkî hûşyarî dikin ‘’ (9)

    Di sala 1972 yan Kurdnasê sovyetî Rudenkov çend helbestên Herîrî weşandiye. Rudenkov van helbestan di nava destnivîsên kurdî yên li pirtûkxaneya saltîkov-Şêdrînê de dîtiye.



    Ji Xebatên Rudenkov beşek:

    ‘’ Baxê ku sed bihar lê

    Bilbilê lalezar lê

    Ku sed gulê bixar lê

    Bilbilî nalanal e ‘’

    . . . . .

    ‘’ Ji hînde bînin taracî

    Ji mermeri bînin xeracî

    Ji romê bistînin bac e

    Ji bo xemla şepal e ‘’ (10)

    Di pirtûka xwe ya bi navê Hozanêt Kurd de ku di sala 1980’yî deli bexdayê çap bûye, sadiq behadîn Amediyê çend helbestên Herîrî çap kiriye.

    Ji xebatin Sadiq Behadîn jî beşek:



    ‘’Şema şebistanê ev e

    Werda gulistanê ev e

    Sirî tebistanê ev e

    Şoxa Herîrî dilgeş e’’

    . . . . .

    ‘’Mehweş ku westan sef bi sef

    Ew hate der Misrî de kef

    Wan got: ‘’ E’liyo latxef

    Mi bi mirdin qewî xoş e’’



    15.09.2014 12:38 | xwelî li ser

    6. Li gundê Herîra ku grêdayiyê şenzînanê ya hatiye dinyayê.(1424)Di medreseyên ku wê demê qenc bûn de perwerdehî dît. Yek ji helbest-vanên kurdî yê herî kevin e. Helbestên eî gelek hestiyar in. Helbestên xwe bi diyalekta kurmancî nivîsîye. Di warê zimên de gelek dewlemend e , lê dîwana wî winda ye.

    Tevahya helbestên wî heta îro hebûne xwe nedimandine. Cara pêşî di berhemeke ku ji hêla Albert Sec ve hatiye weşandin de ji hel-bestên wî re cih hatiye dayîn. Hin helbestên wî yên destnivîs, ku ji hêla lêkolînerên rus ve hatine dîtin, li pirtukxaneye Saltikov/şerdîn in. Her wiha Di Pirtûka bi navê "Hozanêt Kurdî" a ku li Bexdayê hatiye weşandin de, sediq Bahadîn Amedî, cih daye çand helbestên Eli Herîrî.

    Ji bo wî mirov dikare bibêje ku ew damezrênerê"Ekola Botanê" ye. Herîrî bandoreke pir kûr li med-rese û edebiyata kurd kiriye. Herîrî li gundê xwe jiyana xwe ji dest daye.(1495)



    22.06.2015 17:38 | ronahî

    7.

    Min ev nivîs ji Malpera Ufkumuz ' ê hilgirt.



    Zeynelabidin Zinar





    Yek ji helbestvanên Kurd ên klasîk û kevn, ELÎ HERÎRÎ ye. Elî Herîrî sala 1010an de li gundê Herîra ku li Deşta Herîrê ye û wê demê girêdayê bi Colemêrga Şemzînanê ve bû, hatiye dinyayê



    Herîrî di sala 1077an de jî çûye ber dilovaniya Xwedê. Mixabin gora wî ne diyar e ku li kudê ye, lê guman tê kirin ku li Şamê ye.



    Nîqaş li ser piraniya zanayên Kurd ên klasîk heye. Ji ber ku ev 200 sal in berhemên kurdî têne şewitandin. Ji ber hindê pir kêm belge di destên me de hene.



    Li gor çavkaniyeke dî, Elî Heîrî di 1425an de ji dayik bûye û sala 1495an jî çûye ber dilovaniya Xwedê.



    Dema Elî Herîrî di kemîna xwe ya zanistiyê de bûye, Dewleta Kurdên Merwanî hebûye. Piraniya vê axa ku jê re Kurdistan tê gotin heta bajarê Şam û çarnikalê wê jî, di binê desthelatiya Qiralê dewletê Alî Merwan de bûn. Tê gotin ku Elî Herîrî şair û nivîskarê Dewleta Kurd a Merwanîyê bû.



    Bavê Elî Herîrî bi xwe şêxekî mezin bû û xwedanê Medreseya Kurdî bû. Elî Herîrî jî pêşî li cem bavê xwe xwendiye û di medreseya wî de li xwendinê domandiye. Pişt re çûye li gelek medreseyan geriyaye weke medreseya Hewlêr, Bexdad, Cizîra Botan û pişt re çûye li Şamê û li wir xwendiye.



    Li Şamê Elî Herîrî bi Şêxê navdar Ebû Elî Mexribî re ketiye hevberiya zanistiyê û serkeftî bûye. Ji ber hindê ye ku Elî Herîrî di nava Kurdan de, xasma jî di nav peyrewên Medreseya Kurdî de weke zanayekî bêhempa hatiye pejirandin.



    Ji ber hindêye ku ji bo Elî Herîrî ŞÊX ELÎ HERÎRÎ tê gotin.



    Di dema Elî Herîrî de li her deverê Zimanê Kurdî bi awayekî fermî hatiye bikaranîn.



    Lê ne diyar e ku Elî Herîrî kengê dest bi nivîsandina bi Zimanê Kurdî kiriye. Lê belê di hin çavkaniyan de dîyar bûye ku Herîrî pirtûka xwe ya bi navê MEQAMAT li Cizîra Botanê nivîsiye.



    Berî Elî Herîrî, neh-deh kesên dî jî bi kurdiya kurmancî divîsîne. Berî Îsa Pêxember jî kurdiya kurmancî hatiye nivîsandin.



    Weke mînak:



    a) 300 sal B.Z. helbestvanekî Kurd bi navê Bodraboz bi kurdî nivîsiye. Niha jî helbesteke wî di destê Kurdan de heye.

    b) Piştî Îslamiyetê, berî Elî Herîrî jî zanayekî Kurd bi navê Baba Rax û yekî din bi navê Behlulê Mahî (Sedsala 8an) bi kurdî helbest nivîsîne.

    c) Di Sedsala Nehan de zanayekî Kurd bi navê Basam Kurdî û Xalid Axa Zehar (905–974) bi kurdî nivîsîne.

    d) Zanayekî Kurd bi navê Ebdusemed Babek (972-1020) bi kurdî nivîsiye. Niha jî di nava Kurdan de navûdengê Babekî heye.

    Berhemên Elî Herîrî niha pir zêde li holê nayên dîtin. Tenê pênc-şeş helbestên wî hene, wekî din ew jî di nav gerîneka mêjû de nixro bûne.



    Bêguman helbestên Elî Herîrî ne tenê evê di dest te ne û gelekên dî jî hene. Weke helbestên Feqiyê Teyran ku gotiye, wî 1000 helbest nivîsîne, lê îro 20-25 helbestên wî li holê tên dîtin.



    Melayê Cizîrî jî 114 helbest di Dîwana xwe de nivîsîne, lê dema me dîwana wî veguhazt latênî, me yazdeh helbestên wî yên dî jî dîtine û xistin nava dîwanê çapa xwe.



    Nivîskar Tehsîn Doskî, du sal berê jî helbesteke Melayê Cizîrî di deftereke Mele xelîlê Sêrtî de dîtiye û di kovara NÛPELDAyê de li Wanê daye weşandin.



    Helbestên Elî herîrî bi piranî behsa evîn û bade û meya îlahî dikin. Lê belê Xwedênasî û tesewuf jî di wan de aliyekî giran wergirtine.



    Helbestên Herîrî pir dewlemend in. Min bi tecrûbeyên xwe derxistiye holê ku ev helbestên ji aliyê zanayên Medreseya Kurdî ve ku hatine nivîsandin, hem ji aliyê wêjeyî ve û hem jî ji aliyê dewlemendiya bêjeyan ve gelek bi pêş ve çûne.



    Tê gotin ku berhema “Qewlê Hespê Reş” ya Elî Herîrî ye.



    Lê li gor agahdariya ku gorbihişt Mîr Celadet daye û di programa WIKIPEDIAyê de jî eynî heye, pirtûka Qewlê Hespê Reş ya Feqiyê Teyran e.



    Divê rewşenbîrên Kurd lêkolîneke berfireh li ser Elî Herîrî bikin û akademisyenên Kurd jî li ser Elî Heîrî û kesên wisa xebat bikin, da ew agahdariyên nixumandî eşkere bibin.



    Erkê mezin ev e ku divê sazî û dezgehên kurdî berpirsyariya xwe bi cih bînin, pişt re divê rewşenbîrên Kurd jî bibin alîkar. Eger meriv bi rêk û pêk xebat bike, tiştekî ku zelal nebe, namîne.



    Navûdengê Elî Herîrî li Kurdistanê xasma di nava peyrewên Medreseya Kurdî de, gelek belav e û hertim Kurd pê şanazî dikin. Niha jî çi kesê ku di zanîn û zanistiyê de zîrek û zana be, tê gotin ku “Bûye wek Elî Herîrî.” Yan jî dema kesek pesnê xwe bide, xelk dibêje: “Meriv dibê belkî bûye Elî Herîrî.”







    Ji Helbestên Elî Herîrî Mînak



    Dilê mehzûn kefaret bêt ke im şeb taze mihman têt

    Be mizgînî beşaret bit ke mihman canê canan têt



    Ke mihman canê canan e, le ser cavê me mihman e

    Be mala cumleyê Xan e, ke şahê cumleyê xan têt



    Were ey şahidê şêrîn ji eşqa te dilêxsîr in

    Be can menzilgehê mîr in telebkar î ke sultan têt



    Telebkar in dilara yîm med îm yarin bûyî şaîm

    Le bejna er’erîn daîm sîyehmar lê be colan têt



    Sîyeh maran kire seyran le cotê şubhetê cîran

    Ku xas û am bibûn heyran le cîran enberefşan têt



    Du zulfên enberefşan in du le’lên şekeristan in

    Eqîq û durr û mercan in le hewzan abê heywan têt



    Ecêb bir ke mirarî tê le seddê qewsê tarî tê

    Sîyehpenc in xumarî tê, ji mexmûran du eslan têt



    Ji mexmûran tu mexmûr î, be cî hişt eqreba jûrî

    Tewafa Beyti Me’murî le burcan xûn be sîran têt



    Eqarib hat û bê hed hat, le wê burca zeberced hat

    Vebala qewsê eswed hat, le tilbey mahî taban têt



    Le heyva kewçêr in kamil ve ehlan ra nehiştin dil

    Û cumle da sefên sunbul le hinda vê gulîstan têt



    Gulîstana Xuda riste le çar etraf dilan xiste

    Binefş û nêrgiza mest e, cinisrê le’l û reyhan têt



    Reyahîn sosin û werd in, le Şêx Elyê xerîb ferd in

    Weristê ehmer û zerd in hero sed car bi efxan têt



    Ji efxanan nemayim têr du’agoyê te ez bê vir

    Bebête şer du esleh dîr heta vî qasidê can tê



    Bebîne rû şemalînê were hindava balînê

    Ji dest ahan û nalînê çi reng feryad ji esman têt



    Bi feryad û bi hewar e, ji dest ahan min ew kar e

    Me lazim bendeyê jar e, ji seyidê çi ferman têt



    Seyidê heq nezer vêra di îqlîman ilim gêra

    Qitara gewheran vêra ji nêv kana bedexşan têt.



    NARÊ EŞQÊ



    Ger hûn bibînin narê eşq

    Tênê li bom zarî diken

    Herkes bizanit halê eşq

    Bexîlî dijwarî diken



    Bexîlê eşq bexîl bibûm

    Herdem bi dem zelîl dibûm

    Bêrah û bêdelîl dibûm

    Her kes bi xemxwarî diken



    Hûn bar mekin gel min di zor

    Li hesreta werdên di sor

    Çavê di reş bisk têne dor

    Enya bi nûr tarî diken



    Enya bi nûr zulf têne ser

    Rengîn dibin şems û qemer

    Reşmar ji perd anîne der

    Li er´era yarî diken



    Xweş ere’ra şemsa di qed

    Teşmîn rewa sebr û xîred

    Ah û meded, ah û meded

    Çeşmên çu gumarî diken



    Çavê li rojê bûne kom

    Cama meyê anî ji bom

    Emro wê kir lazim vexom

    Mestî li min carî diken



    Mest û şerabê qan divê

    Esîr û bendêt vê şeve

    Ger wesfêt yarê ez bibêm

    Hûn terkî hişyarî diken.



    14.04.2016 17:02 | azad30

    dengdanên dawîn (yên din..)
    koma sê bira [4]
    Hunermshsjshhs Ez nikarim bibêjim hunermend. dibe ku ew bibin stran...
    tirşik forûm [1]
    tirşik forûm/142994 niha dixebite di danegeha tirşikê de guhertinan dikim. lewm...
    xebitîna dersê [1]
    Wella zor e lê nayê wate ya ku em nikarin bikin. Îsal wusa ye. Dibe ku...
    ûm kulsûm vs feyroz [1]
    Ereb dibêjin serê sibê feyrûz tê guhdarkirin, êvarê jî ummu gulsum tê ...
    yilmaz erdoğan [1]
    Piştî ku min dît di rûpela xwe ya înstagramê de mistafuck parve kiriye...
    belki ev jî bala te bikişînin
    » elî evrîkî

    Kategoriyên mijarê:: kurdukurdi weje niviskarhlbstvn
    nivîskarên ku li vê mijarê nivîsîne


    sitemap
    reklamokên beredayî