1. navê qoserê navê malbatek amerîkîye.ji aliyê istixbarata amerika hatiye şandin ji bo derbare kurdistanê agahîya berhevke.Ev malbat wexta ku qoser avabûye pir alikarî li gelê qoserê kiriye .lê navê wê yî rasti ''dunaysır''e mana wê serê gerdûnê(serê dinyê) ye.

2. Qoser (ji Kosor, ango çiyayê sor) navçeya bajarê Mêrdînê ye. Navên weyî ê kevn Telermen, Dunaysir û Qoser e. Bi tirkî jê re dibên Kızıltepe. Gora sala 2008'an serjimara navçê 198.672 ye. Di sala 1973'yan de hejmara wê 21.000 bû, di 1990'î de 60.134 bû, di sala 2007'an de 127.148 hatiye hejmartin.

Hejmara navçeyê iro li navendê 131.050 ye li gundan jî 82.251 bi temami serjimara wê 213.101 e.

Qoser dema ku gundê çiyê tên şewitandin xelkê gundên navçê pir bar dikin û tên Qoserê. Di wê demê de nifûsa Qoserê zêde dibê. Yê koç dikin û tên Qoserê piranî surgûçî, xwirsî, baqustanî û hwd. Navê taxên Qoserê: Qoser, Xirafa...

Qoser bi qanûn vexwiriya jinên tûtina qaçax jî bi nav û deng e. Gor nîşanan di demên berê de nifûsa Qoserê ji ya niha bêtir bû. Mizgeftek mezin bi navê ku gel lê kiriye "Mizgefta Kevn" heye. Li vê mizgeftê bi carekê 800 mirov dikarin nimêj bikin. Ve yeka mirov li ser demên berê yê Qoserê difikirîne ku: gor kû mizgeftek bi vî rengî heye tê wê wateyê, ku nifûsa Qoserê pir bû. Yek ji gundê Qoserê, gundên Xursê bi tûtina xwe bi nav û deng e.



Dîroka navê bajêr:



Gor ku tê zanîn navê Qoserê berê Dunaysir, dûre bûye Tilermen û dûre jî bûye Qoser. Dunaysir bi zaravaya Kurmancî û Qoser bi zaravaya Zazakiye û "Tilermen" jî bi ermenî ye. Piştî dewleta Tirk tê damezirandin navê wê dibe "Kızıltepe". Qoser navçeyek bi Mêrdînê ve girêdayiye, lê ji Mêrdînê mezintir e.



Jiyana sosyolojîk:



Di nava bajarê Kurdîstanê de Qoser ji aliyê întelektueliyê ve bajarekî serkeftî ye. Xwendevanên wê pirin û serkeftî ne. Ji helbestvanan heya wênesazan û heya dînê wê giştik di nava gel de ne. Dinê bajêr: Eledînê Dîn, Qomançêro, Dodo.



Çend navdarên Qoserê:



Mîran Janbar, helbestvan

Rênas Jiyan, helbestvan, weşanger

Lal Laleş, helbestvan, weşanger

Îrfan Amîda, helbestvan, romannûs

Ferhat Kurtay, şoreşger

Yaqob Tilermenî, roman û çîroknivîs:

Îbrahîm Seydo Aydogan, romannûs, çîroknivîs û akademîsyen

Mûstafa Aydogan , wergêr û nivîskar

Vecdi Erbay, helbestvan, çîroknivîs

Kamuran Ji Kîkan , avûkat, siyasetmedar

3. (bnr: tezên fantastîk yên derheqê etîmolojiyê de)*

4. ya rastî ne qoser lê qosar e. ev jî ji koyulhîsarê tê.... * bi rastî mirov şaş dimîne li ber şiroveyan

5. qoser ji ku peyda bûye nizanim lê xelkên deverê wekî Qezê bi nav dikin.û hişyariyek Îrfan Amîda ne ji Qoserê ye ji Şemrexê ye.

6. li gorî salixan a rast qosar e û şêniyên wê bi navê qosar bi lêv dikin, lê eyan e ku bi riya çapemeniyê wekî qoser hatiye hildan.

7. cihê ku kadîn pirtûk & kovar lê hatiye vekirin e

8. qoser navçeyeke li beriya mêrdînê ye û girêdayî Mêrdînê ye. Bir tirkî Kiziltepe ye; lê xelkê ji wîr, bi piranî, weke ''qezê'' bi nav dikin.

9. bajarê ku piraniya nivîskarên wêjeya kurdî yên li bakurê kurdistanê jê ne.. tişteke ecêb e heçiyê nizanibe yê bêje qey li vî bajarî dema zarok xwudê didin di ber guhê wan de şûna banga xwudê helbestên shakespeareî dixwînin dêûbavên zarokan.. *

11. Havînan Bihuşta toz û tebarê,zivistanan bihuşta herî û çiravê...

12. dojeha ve dinê ye qoser ji ber germa havînê o tozê. Mirovên pozbilind, qure, têrxwarî lê çavbirçî herî zêde ne li vê navçeyê.

13. Lê nişteciyên Qoserê ji qoserê dibêjin Qezê;qoser navê taxek Qezêye bi çi hawî qoser derbasî zimanê akademik bûye min famnekiriye

14. li gor tê gotin berî niha 50 salî 2 taxê qoserê hebû navê yekê tilermen navê a din jî qosar bû îja bela navê tilermen bi erebî ye kurda navê qoserê bijartinin jixwe herdû nav jî ne li kare şênîye wê dibêjin qezê

15. cihê zarokek din ji hêla dewletê hatiye kuştin e. belê gellek caran ji hin bajaran bêdengtir e. lê carê tîne bîra me ku ew der jî kurdistan e û wek xweh û birayên xwe ye.

16. Ez 6 sal berê hatibum qoserê. Hingê zivistan bu hûn bawer bikin belkî kolanekî qoserê jî paqij nebu hemî kur û şêl bu. Yanî mirov bot jî pêkirîba dîsa jî ji kur û şêlê xilas nedibû. Qoser 15 sal mabu destê hdp/bdp ku her meh kolanek bihata asfaltkirin ew pirsgirêk nedima . Lê vêca mixabin rexistin tenê dane kuştina keç û xortan de pir zîrek e yên din her dem paşde ma.

17. navçeya mêrdînê ya ku ji mêrdînê qelebalixtir e. xelkên wê hema bêje ji bilî kurmancî nav xwe de bi zimanekî din naaxivin. li deşteke mezin avabûye, ji erdnigariya mêrdînê ya bi kaş û kendal xweştir û rehettir e. tişta balkêş mirov dema li nav bajêr digere kolan û taxên wê tev tije mêr in, beretê jinan lê nayê xûya. ya din jî li gorî nifûsa xwe ya zêde ji aliyê bajarîbûnê ve zêde paş de mayî ye. rêyên wê tev kor û çal in û bi toz û gemar. qosera min xeyal dikir ne bi vî awayî bû.

18. min nedÎtiye kesekÎ jê re gotiye qoser herkes dibêje qezê. qezê jî ji kû hatiye nizanim belkî ji ber ku qeza anku navçe ye ev nav pê ve maye. feodalîteya li vir bawer nakim li ruhayê hebe, ji xwe ji navçeyeka mêrdînê bêtir dişibe navçeyên ruhayê. min digot qey li vir ereb nÎn in lê mixabin li vir jî ereb hene lê erebê li vir ji gundên derdora qoserê ne û wekê erebên mêrdînê ne serdest in. ji wan re dibêjin tat. hinek kurdên pîr jî ji wan kirasên spî yên ereban li xwe dikin.
wek li jor jî hatiye gotin li gorî gelheya bajêr û potansiyela bajêr navçe gelekÎ qirêj e, bê xweyî ye û paşdemayî ye. piraniya xelkê navçeyê debara xwe an bi çandiniyê an jî bi bazirganiyê dikin. rêya hevrîşim yanî qemyonên bar dibin û tînin başûr ji vir derbas dibe.
gelek tiştên ku divê li navendekî hebin ji ber ku li mêrdînê zêde erdê rast nîne û erebên mêrdînê jî zêde di pîşesazî û hostatiyê de zêde pêşneketine li mêrdÎnê na li qoserê hene, wek balafirxane, navenda danûstandinê, sîteya temîra erebeyan û gelek tiştên din.

19. bajarê ku piştî ku bi sepanên şaredariyê bikaranîna ceyrana qaçax hema bibêje bû nepêkan, gelê wî tev de dest bi bikaranîna sobeya êzingan kiriye û êdî mirov ji tûxana sobeyan naşê lê henase bigire.

21. (bnr: bajarê herî kurdîaxiv yê bakurê kurdistanê)

22. ji awirê rêjeya axaftina kurdî ve em dikarin qoserê bi du parçeyan lêk ve bikin. yek toki (ku nêviyê wê mamûr in) û derdora şeqama nexweşxaneya kevn (em dibêjin ca'da xesta berê/kevn) û du jî sûka qoserê û ciyên mayî. çi mamûr bên qoserê li parçeyê yekem bicî dibin, loma jî li wir tirkî pir e. lê li parçeyê duyem şêniyên kurd ên qoserê hene û li vir jî kurdî pir e. lê van deman parçeyê yekem sînorê xwe fireh dike û niha ez li sûkê jî carna zarokên tirkîaxêv dibînim. min sala borî li dersxaneyeke li parçeyê yekem xwand. her kes bi gelemperî tirkî dipeyivî, axaftina kurdî %20 wan bû. niha li dersxaneyeke li parçeyê duyem dixwînim û em heya bi mamosteyan re jî kurdî dipeyivin. hin mamosteyên tirk hene ew jî hêdî hêdî fêrî kurdî dibin. wê rojê min ji mamosteyekî tirk re got rojbaş mamoste wî jî bi tirkî got rojbaş. û tevî ku peyva mamoste li nav gelê qoserê pêde nabe jî em wek mamoste an jî xoce bang wan dikin.

23. Navçeya mêrdînê ye. Ez vê bajarê hinek babetan dişibînim gevera colemêrgê. Her du navçe bi sedema valakirina gundan nifûsa derûdor li cem xwe kom kiriye. her du bajêr bê plan û qaîde mezin dibin. Ji ber vê gelek pirsgirêkên bajêr peyda bûne.

Xelkê her du bajar jî polîtîk in. zimanê Kurdî ji pîr û kalan bigre heya ciwanan zimanê yekem e. Rêjeya axaftina kurdî ya her du bajaran ji bajarê din Yên Kurdan zêdetir e. Lê ger em her du bajar bidin ber hev qoser aliyê hişmendî ve ji geverê baştir e. Qoser tenê ne axaftin kanîya nivîskar û cihê berhemderî ye. Li gor tespîtên min wê di nav çend salan de li Geverê rêjeya axaftina Kurdî gelek kêm bibe. Li her du bajaran Wekî hemî bajarê kurdan di nav keçikan de axaftina zimanê Kurdî li gor kurikan gelek kêm e. Lê rêjeya wan ji bajarê din Yên kurdan çêtir e.

Devoka kurmancî ku herî jê hez dikim aliyê mêrdîn e. Bi taybetî yê nisêbîn û qoserê. Kurmanciya Geverê zehmet bû heta min ji wan fêm dikir 3 sal derbas bû. Helbet baş nezanîbûna min ya kurmancî jî bandor bû Lê sedema mezin devoka wan bû.

Gever zimistanê gelek sar Lê havînê hênik bû. Navenda gever xweş nebû Lê derûdorê geverê zor zor xweş bû. Çem û kanî li her derê hebû dengê avê li her gêlî diherikî. Qoser havînê dojeh e. Zimistanê mirov dikare bijî û hew. Navenda bajêr jî wekî geverê ne xweş e.

24. dema xelkî digot bajařê herî kurdîpeyiv qoser e min bawer nedikir, lê niha bawer dikim. min digot eger rewşa herîkurdîpeyiv eve be hingê rewş ne ti rewş e. xuya ye beřa jî ne ti rewş e.

25. Li gorî mezinahî û zêdehiya nifûsê xwe û bi nav û dengbûyîna xwe tu bajar nîne ku mirov lê bijî. Ji xeynî taxa Nû ya li aliyê balafirxaneyê tev de dişibe bajarokeke Pakîstan yan afxanîstanê. Qirêj û toza vir bawer im li çolistanan nîne. Malên wan ên ji Estetîk û xemlê dûr, kolanên wan ên kor û çal, dikanên wan ên ji paqijiyê bêpar hew dilê min dixelîne. Kurdên me bi rastî jî tu qedr û qîmetê nadin xwe. Ev navçe qaşo bi salan bi destê şaredarên kurd ve hatiye birêvebirin lê hema bêje derziyeke qul lê nehatiye zêdekirin. Û xûya ye ev kêmasî û qusûrên bajêr ne xema Niştecihên wir e ku rojek ji rojan li ser vê neketine nav liv û tevgerekê û tiştek li xwe zêde nekirine.

26. qoser/139434

Fikra min ji bo vê giliyê ev e: here vêya ji qoseriyên li xurbetê bipirse.

Çima min wisa got, ji ber ku hefteyek berê ez bi dolmîşê ji Amedê dihatim Mêrdînê. Îja du xortên Qoserî yên ku li îdirê zanîngeh dixwendin jî tê de bûn. Û qala welat û xurbetê hate kirin. Herduyan jî Qoserê û Îdirê dan ber hevdu. Qoser li ber çavên min bû bihuşt û Îdir bû dojeh. Nivîsa min ewqas bû.

27. Cihê ku lê ceyran herî biha ye.
Bihabûna ceyranê ji bihabûna kirêya xaniyan zêdetir e.